Open Monumentendag: “Openstelling Comenius Museum Mausoleum Naarden”

Het gebouw  Het Comenius Museum is gevestigd in een deel van de voormalige Weeshuiskazerne. Vanaf 1440 was hier het Mariaconvent gevestigd, een vrouwenklooster en een van de weinige gebouwen die werden gespaard toen Naarden in 1572 door Spaanse soldaten werd platgebrand. Het museum biedt tevens toegang tot het Comenius mausoleum, oorspronkelijk de kapel van het Maria Convent (klooster), later de Waalse Kerk.

Het leven van Comenius  Het Comenius museum is gewijd aan het leven het en werk van de beroemde Tsjechische geleerde Jan Amos Comenius, geboren in 1592 in de buurt van Uhersky Brod, in Moravië (tegenwoordig Tsjechië). Hij studeerde theologie in Prerov en Heidelberg, en werd rector van de Latijnse school van de Broedergemeente in Prerov. In 1616 werd hij predikant van de Broedergemeente. Van 1621 tot 1628 moest hij onderduiken omdat zijn geloofsovertuiging niet werd erkend door de katholieke overheid. Nadat hij in 1628 zijn vaderland moest ontvluchten, verbleef hij in Polen, Engeland, Zweden en Hongarije. In 1656 vestigde hij zich op uitnodiging van de welgestelde familie De Geer in Amsterdam. Hier leefde en werkte hij de laatste veertien jaar van zijn leven. Hij sterft op 15 november 1670 in Amsterdam en wordt in de Waalse kerk te Naarden begraven.

Comenius raakt tot in de negentiende eeuw in de vergetelheid. Maar met het streven naar onafhankelijkheid in Tsjechië neemt de belangstelling voor Comenius toe.

Het graf en mausoleum  In 1871 ontdekt de Naardense notaris J.P. de Roeper de plaats van het graf in het originele grafregister van de Waalse kerk. Pas in juli 1929 vindt daadwerkelijk onderzoek plaats.
In 1933 besluit de Nederlandse regering de voormalige kapel aan Tsjecho-Slowakije over te dragen voor een symbolische erfpacht van een gulden per jaar.

In de periode van 1933 tot 1937 wordt de ruimte gerestaureerd en ingericht als mausoleum. Het ontwerp van de Tsjechische architect Ladislav Machoñ wordt uitgevoerd door drie bekende Tsjechische kunstenaars: Jaroslav Benda (glaswerk), Jaroslav Horejc (koorhek met beelden en kandelaar) en Karel Štipl (houtsnijwerk); allen professor aan de Kunstnijverheidsschool te Praag. In de nis aan de noordwand bevindt zich een gedenkplaat van koningin Wilhelmina met het opschrift ‘Tandem fit surculus arbor’ (Eindelijk is de twijg een boom geworden). Deze leus is aan het Huis van Oranje verbonden door de zoon van Willem van Oranje, prins Maurits, toen hij in 1586 bevelhebber werd. De leus lijkt ook toepasselijk op het kort voor de inrichting onafhankelijk geworden Tsjecho-Slowakije. In de tegenovergestelde nis is een gedenkplaats aangebracht van de eerste president van Tsjecho-Slowakije. In vertaling staat er ‘President-bevrijder T.G. Masaryk 1918-1935. Daaronder het citaat van Comenius:

‘Ik vertrouw op God, dat na het voorbijgaan der stormen zijns toorns het bestuur uwer zaken bij U zal wederkeren, o Tsjechisch volk!’

Op 8 mei 1937 wordt het mausoleum ingewijd. Sinds die tijd zijn het gebouw en het interieur onveranderd gebleven. De erfpachtovereenkomst daarentegen is na de Duitse inval van Bohemen en Moravië in 1938 door de Nederlandse staat opgezegd.
In de periode 2007 tot 2010 zijn de glas-in-loodramen, de glazen panelen en het houtsnijwerk grondig gerestaureerd.

Het werk van Comenius  Comenius was naast theoloog ook filosoof en pedagoog. Hij pleit ervoor dat alle kinderen, rijk en arm, jongen en meisje, uit stad of dorp in staat worden gesteld om naar school te gaan. Hij stelt zich ten doel alle mensen alles te leren.
Didactiek baseert Comenius op de zintuiglijke waarneming, het gebruik van het verstand en het besef van goddelijkheid. Hij stelt voor om vijf vakgebieden in de school te onderwijzen: wetenschappen, kunsten, talen, zedenleer en in zijn ogen het allerbelangrijkste: vroomheid.
Het doel van de opvoeding is in de eerste plaats dat de mensen hun leven zullen leiden zoals God het bedoeld heeft. Maar het onderwijs dient ook een tweede doel want zoals het kind in de baarmoeder wordt voorbereid op het leven op aarde, is het leven op aarde de leerschool voor de academie van het eeuwige leven.

Comenius pleit in zijn werken voor vrede en sociale gerechtigheid. De geschiedenis van de mensen is een geschiedenis van oorlogen, van het labyrint van geweld waar de mensen eindeloos in ronddolen. De oorzaken ziet hij in de godsdiensttwisten en de menselijke hebzucht die leidt tot concurrentie.

Hij roept op tot wereldwijde gerechtigheid: “Met de wereldhandel moeten in de toekomst niet slechts enkelen ten eigen bate schatten opstapelen, maar allen die in de Heer leven (op de gehele reeds aan God gewijde aarde) moeten eten, drinken, zich kleden en verheugd de God van de hele aarde prijzen. Wat een gelukzalig tijdperk, wanneer het eenmaal vergund zal zijn dit te beleven!”

Comeniusmuseum  Het museum biedt met de vaste expositie “Vivat Comenius” een overzicht van zijn leven. Daarnaast zijn er wisselende tentoonstellingen en activiteiten. In de bibliotheek zijn werken van en over Comenius ondergebracht. Het mausoleum waarin Comenius begraven ligt, is tevens een rijksmonument.

Uhersky Brod  Naarden heeft sinds 1991 een stedenband met Uherský Brod. In oktober 2013 heeft een straat in het centrum van Uherský Brod de naam Naardenská (Naarderstraat) gekregen. Sinds maart 2015 heet de binnentuin achter het Comeniusmuseum in Naarden ‘Uherský Brod Hof’.

Kloosterstraat 33, Naarden