Vestingstad Stevensweert

GESCHIEDENIS

In hun strijd tegen Frederik Hendrik, die Venlo en Maastricht al veroverd had, konden ze het maasdorp goed gebruiken. In 1633 werd Stevensweert daarom door de Spanjaarden onder leiding van Francisco de Moncada, markies van Aytona, belegerd en tot vestingstadje gemaakt. Om het dorp werden een aarden vestingwal met zeven uitspringende punten, de bastions én een brede gracht met vijf ravelijnen ofwel verdedigingseilanden, aangelegd. Een buitenwal omsloot de gracht. Bij de bouw van de vestingwerken werd rekening gehouden met de uitvinding van het buskruit.

Gemetselde muren waren niet bestand tegen de vuurkracht van de kanonnen. De aarden wallen konden de kogels wél opvangen. Met de bouw van de vestiging wilden de Spanjaarden de belangrijke verbinding naar Maastricht afsnijden. De Maas werd ten noorden en ten zuiden van het eiland dichtgeslagen met houten palen. Een schipbrug en twee veerponten op de Oude en de Nieuwe Maas zorgden voor communicatie met de buitenwereld. 

ALS SPAKEN IN EEN WIEL
De vesting werd volgens de meetkundige principes van de wiskundige Simon Stevin uitgezet, iets wat je nog altijd in het stratenpatroon terugziet. Alle straten lopen als spaken in een wiel naar de hoofdwacht. De commandant had dus een uitstekend uitzicht op alle belangrijke onderdelen van de vesting.

TERUG BIJ HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN
De Spaanse vesting kwam in 1702 in Staatse handen en in 1815 maakte Stevensweert weer deel uit van het Koninkrijk der Nederlanden. In de tweede helft van de negentiende eeuw werd de vesting opgeheven
en ontmanteld; alleen het spaakvormig patroon van de straten bleef bestaan. In 2007 startte de reconstructie van een klein deel van de vestingwerken aan de noordzijde van Stevensweert.

Aan de hand van historisch kaartmateriaal zijn Holland en Gelderland, de twee noordelijke bastions van de vesting, de tussenliggende wal, een ravelijn en de bijbehorende gracht gereconstrueerd. Zo wordt de historie van het vestingstadje opnieuw beleefbaar gemaakt.

EEN OUD STADJE IN EEN NIEUW LANDSCHAP
Na de Tweede Wereldoorlog startte de grindwinning in de omgeving van Stevensweert. Hierdoor veranderde het omliggende landschap sterk. Stevensweert ligt nu niet alleen op het eiland in de Maas, maar ook in een uitgestrekt plassengebied dat aantrekkelijk is voor watersporters, natuurgenieters, wandelaars en fietsers.

STEVENSWEERT VANDAAG

RE-ENACTMENT
Beleef de slag om Stevensweert

Twee kanonnen houden de wacht op Bastion Gelderland. Sinds 2016 is dit bastion het decor voor een groot re-enactment waarbij de belegering van Stevensweert in 1702 wordt nagespeeld. Kijk op www.slagomstevensweert.nl wanneer het eerstvolgende re-enactment plaatsvindt.

RONDLEIDINGEN
Ontdekken en speuren

Je kunt Stevensweert prima te voet ontdekken. De bewegwijzerde historische wandelroute van de ANWB is hier heel geschikt voor. Het Streekmuseum biedt in samenwerking met VVV Hart van Limburg, verschillende (thema) wandelingen met gids aan. Een vestingwandeling bijvoorbeeld. Speciaal voor kinderen is er ook een leuke speurtocht door het vestingstadje. De VVV biedt ook een VVVstadswandeling aan door de historische kern, deze is te koop á € 1,00 per persoon.

Streekmuseum Stevensweert / Ohé en Laak | VVV Stevensweert Jan van Steffeswertplein 1 | 6107 BZ Stevensweert | +31 (0)475 550236

www.museumstevensweert.nl/nl

OERRR
Lekker ravotten in de speelnatuur

Bij de Hompesche Molen kun je lekker ravotten, met water en zand spelen, balanceren op boomstammen en stapstenen, klimmen en nog veel meer in de speelnatuur van OERRR. Molendijk 6 | 6107 AA Stevensweert | gratis toegang   Dus naar

https://www.natuurmonumenten.nl/kinderen/speelnatuur/speelnatuur-van-oerrr-hompesche-molen

ARCHEOROUTE
Virtueel in de geschiedenis graven (ontdek Stevensweert)

De Archeo Route Limburg maakt het mogelijk om ter plekke met je smartphone via een virtuele archeoloog de geschiedenis in te duiken. Zo leer je op een moderne manier via 3D en Augmented Reality de verhalen achter archeologische vondsten kennen. Met het spel ArcheoGo verzamel je artefacten van de diverse locaties. De Archeo Route is dan ook een beleving voor jong en oud. Het kasteel en de vesting Stevensweert, het verhaal over de bijzondere Kantharos van Stevensweert, de hoofdwacht en het kasteeldomein Walburg laten je virtueel in de geschiedenis van het Eiland in de Maas graven. Onderweg herken je de plekken waar de verhalen zich afspelen aan de speer van cortenstaal of aan de speciale routetegel.

www.archeoroutelimburg.nl

Er is ook een brochure verkrijgbaar bij VVV Hart van Limburg, met daarin diverse wandelroutes en een fietsroute waarmee je niet alleen de Archeo Route locaties, maar ook ander erfgoed in de gemeente Maasgouw kunt ontdekken.

THORN
Het witte stadje

Ooit was Het Land van Thorn een ministaat waar vrouwen de baas waren. Zij hadden markt- en tolrecht, het recht om eigen munten te slaan én de rechterlijke macht. Girlpower dus. Vanaf 990 tot Napoleon in 1797 kwam. Ga in Thorn op zoek naar de sporen van de stiftdames. Bewonder de imposante Abdijkerk met zijn bijzondere interieur en kerkschatten. Slenter door de straatjes en steegjes van maaskeien en ontdek waarom Thorn wit is. Proef de streekspecialiteiten op je bord én in je glas. Kortom; geniet van Thorn, het witte stadje.

Gemeentemuseum Het Land van Thorn – VVV | Wijngaard 14 | 6017 AG Thorn | +31 (0)475 561380 |

www.museumthorn.com

WANDELEN EN FIETSEN
In en om Stevensweert kun je heerlijk wandelen en fietsen. Het knooppuntensysteem leid je in wandelingen van 6, 7 of 13 kilometer langs de prachtplekken op het Eiland in de Maas. Ook rond de Molenplas bij de Hompesche Molen zijn mooie wandelingen uitgezet. Dankzij het uitgebreide fietsroutenetwerk in Nederland en België kun je gemakkelijk een aantrekkelijke fietsroute uitstippelen met behulp van knooppunten. De fietsroutes sluiten naadloos op elkaar aan. In Nederland volg je de groene, in België de blauwe bordjes. Het fiets-/ voetveer bij Ohé en Laak laat je probleemloos de Maas overzetten.

Meer info: www.hartvanlimburg.nl | www.rivierparkmaasvallei.eu

BEZIENSWAARDIGHEDEN

DE PARELS VAN STEVENSWEERT
Stevensweert telt 22 rijksmonumenten. Op de Hompesche Molen na liggen ze allemaal in het beschermde dorpsgezicht. Heel bijzonder is dat ook het radiale stratenplan, als materiële getuigenis van het 17e-eeuws militair-strategisch gedachtengoed, als rijksmonument is aangewezen. Naast deze rijksmonumenten zijn er in Stevensweert ook nog eens 19 gemeentelijke monumenten te bewonderen. Deze parels mag je zeker niet missen:

Jan van Steffeswertplein. Dit sfeervolle plein is vernoemd naar één van de beroemdste Stevensweertenaren: Jan van Steffeswert, een middeleeuwse laatgotische ambachtsman, beeldsnijder én trendsetter. Hij signeerde zijn werk en trad daarmee uit de anonimiteit, iets wat in die tijd – zeker voor beeldhouwers – zeer ongebruikelijk was. In het Streekmuseum Stevensweert / Ohé en Laak is een prachtige houten replica te zien van zijn St. Anna-te-Drieënbeeld uit 1511.

Het Gouvernement – nu een dubbel woonhuis – werd in 1732 na het vertrek van de Spanjaarden gebouwd. Het was de ambtswoning van de commandant ‘de Gouverneur’ van het Staatse garnizoen. Voor de deur van ’t Gouvernement ligt een karakteristiek mozaïek van maaskeien. De bestrating van maaskeien is typisch voor het Jan van Steffeswertplein en de Markt.

Zouaven monument. Twee jongemannen uit Stevensweert en drie uit Ohé en Laak deden dienst in het vrijwillige leger van de Paus. Gekleed in een typisch Turks Zouaven-uniform verdedigden ze rond 1860 de Pauselijke Staat tegen aanvallen van de koning van Italië. Het, in mei 2016, onthuld beeldsilhouet herinnert aan de Zouaven uit Stevensweert en Ohé en Laak.

Sint Rochuskapel: De vier monumentale linden bij deze kapel uit 1920 zijn vermoedelijk net zo oud als de kapel zelf. Ze verwijzen naar de vier evangelisten Marcus, Matteüs, Lucas en Johannes. In de kapel staan beelden van deze vier evangelisten.

Het Hervormd Kerkje. Het Staatse garnizoen bestond voornamelijk uit protestante militairen. Dankzij de bescherming van graaf Reinhard Vincent von Hompesch mocht de protestante gemeenschap de huiskapel van het kasteel van de graven Van den Bergh als kerk gebruiken. Na het vertrek van de Fransen droeg Koning Willem I 1.100 gulden bij voor de bouw van een nieuw protestants kerkje. Het werd in 1819 gebouwd op de plaats van de vroegere huiskapel. Naast het kerkje ligt de particuliere begraafplaats van de bewoners van kasteel Walburg.

Centraal op het Jan van Steffeswertplein ligt het voormalig gemeentehuis van Stevensweert. Het werd in 1858 ontworpen door de bekende Roermondse architect Pierre Cuypers. Na de gemeentelijke herindeling kwam het in 1991 in beheer van de stichting Streekmuseum Stevensweert / Ohé en Laak. In het museum maak je kennis met het roerige en indrukwekkende verleden van Stevensweert en Ohé en Laak.

Je komt er alles te weten over baggervondsten – zoals de beroemde Kantharos van Stevensweert, een Grieks-Romeinse zilveren beker uit de eerste eeuw na Christus – het werk van Jan van Steffeswert, het kasteel van Stevensweert en de munten van de graven Van den Bergh en kasteel Walburg en zijn illustere graaf Reinhard Vincent von Hompesch.

Bekijk vooral ook de maquette van de vesting Stevensweert voordat je het stadje gaat ontdekken. Vanuit het middelpunt van het radiale stratenpatroon – zoek de tegel! – had de commandant een uitstekend zicht op alle bastions en ravelijnen. Logisch dus dat hier de hoofdwacht gevestigd was. Het gebouw is nu een woning.

De Hompesche Molen is met zijn bijna 37 meter de hoogste graanmolen van
Limburg. Vanaf de stelling heb je uitzicht over drie landen. De molen werd in 1721 door graaf Reinhard Vincent von Hompesch gebouwd. Het was een banmolen; de graaf verplichtte de inwoners van Stevensweert en Ohé en Laak om er tegen betaling hun graan te laten malen. Verder werd er oliezaad geslagen. Opmerkelijk: er was ook een kleine gevangenis. Het team vrijwillige molenaars houdt elke 2e en laatste zaterdagmiddag van de maand gratis Open Huis van 13.00 tot 16.00 uur.

Bij de Hompesche Molen ligt de Molenplas. Deze plas is ontstaan door de winning van grind. Sinds Natuurmonumenten dit gebied beheert heeft de natuur zich snel ontwikkeld. Je ziet er bijzondere planten als rode ogentroost en gewone agrimonie. De visdief, kleine plevier en ook de bever worden hier gesignaleerd. De mysterieuze, deels versteende, donkere boomstammen zijn eiken die zo’n 2000 jaar geleden bedolven werden onder het grind van de Maas. Bij de grindwinning werden deze stammen naar boven gehaald en zij vormen nu een indrukwekkend bomenmonument aan het water.

Kasteeldomein Walburg (Ohé en Laak). Graaf Herman Frederik van den Berg, heer van Stevensweert en Ohé en Laak, liet kasteel Walburg rond 1635 bouwen. De volgende eigenaar, graaf Reinhard Vincent von Hompesch, verbouwde het op grootse wijze. In 1919 werd het kasteel met de landerijen door de laatste bewoonster verkocht. Het werd ontmanteld en geleidelijk verdween ook de overgebleven ruïne. De contouren van de voormalige gebouwen op het landgoed, de tuinen en waterpartijen zijn weer zichtbaar en toegankelijk gemaakt door de aanleg van wandelpaden, struiken, planten en bomen. Een herinrichting die de zichtlijn met de nabijgelegen Hompesche Molen in ere herstelt. Beklim de 8 meter hoge uitkijktoren voor prachtige vergezichten over Rivierpark Maasvallei.